بى شبهه محيطى كه انسان در آن زندگى مى كند در صفات، اخلاق، رفتار و روش و خلاصه تكوين شخصيت او مؤثر است. سطح فكر و احساسات هر كس بيشتر متناسب با محيطى است كه در آن بزرگ شده و پرورش يافته است. آن كسى كه در محيط ايمان و خداپرستى و پارسايى تربيت شده و هر چه ديده مردان متّقى و پرهيزكار و درستكار و مظاهر امانت و صداقت و فضيلت ديده است با شخصى كه در يك محيط آلوده و فاسد، پرورش يافته حتماً مثل هم نيستند.
عادات و روحيات يك نفر بيابانگرد بى علم و اطلاع مانند يك نفر شهرى متمدن نيست. فرزندانى كه از نعمت تربيت پدران خداپرست و دانشمند و با اخلاق و مادران پارسا و با ايمان و عفت و طهارت برخوردارند، با فرزند يك مرد فاسق و بى ايمان و يك زن خيابانگرد بى عفّت و تقوا بسيار تفاوت دارند.
آن كسى كه معاشرت و همنشينى او با نيكان و صلحا و اهل معرفت است و قسمتى از عمر خود را در مجالس موعظه و مساجد و تلاوت قرآن و ادعيه و قرائت كتابهاى مفيد دينى و اخلاقى مانند معراج السعادة و مصباح الفلاح و مطالعه تاريخ احوال بزرگان دنيا و دقت در سير تحولات اوضاع ملل و امم گذرانده باشد، هيچگاه طرف نسبت با كسى كه با اراذل و اشرار و اهل شرب خمر و قمار و ترياكيها و چاقوكشها مجالست دارد و به جز با محفل طرب و سينما و تئاتر و تماشاخانه و مناظر مهيّج شهوت و كتابهاى داستانهاى عشقى و نغمات موسيقى و خيانت و روزنامه ها و مجلاّت و از اين قبيل آشنايى ندارد، نيست.
البته، نبايد انكار نمود كه گاهى اشخاصى پيدا مى شوند كه علاوه بر آنكه تحت نفوذ و تأثير محيط واقع نمى شوند، در فوق آن قرار گرفته و شخصيت و روحيه آنها بقدرى بزرگ و تواناست كه محيط را عوض مى نمايد، يا اينكه كسانى هستند كه بواسطه پاره اى جهات، تأثير محيط در آنها كمتر وسعى دارند كه با حفظ فطرت و نورانيت ضمير خود، حساب اعمال و اخلاق خود را با ميزان و ترازوى عقل و شرع در يك فضايى كه مصون از مداخلات اين عالم مادى باشد، بنمايند. اما اين اشخاص در جامعه عدّه انگشت شمار و معدودى بيش نيستند. اكثريت افراد تابع وضع محيط و روش عمومى و رويه عامّه هستند وقتى ببينند ديگران به نيكى و راستى و درستى اقبال دارند آنها هم نيكوكارى را پيشه مى سازند. و اگر ببينند سايرين در مقام دغل و خيانت و ستم و جمع منافع هستند به آنها متمايل مى شوند. از اين رو براى تهذيب و اصلاح افراد يكى از بهترين راهها موافق ساختن محيط است.
در شريعت مقدس اسلام، همان گونه كه با كمال شدّت با بى ايمانى و اعمال زشت و اخلاق رذيله مبارزه شده است و به سوى خير و نيكى دعوت مى شود، در اصلاح محيط هم اهتمام شده است; مثلا نه تنها خواندن نوشته هايى كه موجب فساد اخلاق و تهييج شهوات و دعوت به خيانت و جنايت و بى نظمى است منع گرديده، بلكه نوشتن و طبع و نشر و خريد و فروش اينگونه كتابها و نوشته ها را ممنوع فرموده اند. و نه فقط قمار و ميخوارگى و زنا و اين قبيل اعمال زشت حرام شده، بلكه ساختن مى و آلات قماربازى و خريد و فروش آنها و تأسيس اماكن فحشاء و بى عفّتى و معاشرتهاى نامشروع مردان و بانوان را تحريم كرده است. نابود كردن و شكستن آلات لهو و لعب و قمار بر همه كس واجب گرديده و براى مجالستها و معاشرتها آداب و قواعد خاصى معيّن شده است. راجع به تأسيس مجالس وعظ و سخنرانيهاى مفيد و توسعه مدارس و بسط علم و فرهنگ و تعليم احكام و آداب و يادگرفتن و ياددان قرآن مجيد و احاديث و اخبار ترغيب بسيار شده است و تعظيم از شعائر مذهبى و حفظ ظواهر و حضور در جماعات و مساجد و مجالس علمى و اخلاقى را از وظايف هر فرد قرار داده اند، تا در نتيجه، احساسات حسنه مردم زنده و افراد متمايل به خيرات و متوجه به خدا گردند و البته در چنين جامعه امر به معروف و نهى از منكر بطور سهل و بى پيرايه انجام مى شود.
انسان در زندگى محيطهاى مختلفى را مى بيند مانند محيط خانه، بازار، مدرسه، شهر، كشور و بالأخره در دنياى كنونى محيط همه جهان بايد هر يك از اين محيطها را براى ترقى و كمال او مساعد ساخت، مثلا محيط مدرسه را با استخدام آموزگاران كاردان، باتجربه، عالم، خداپرست و علاقه مند و برنامه صحيح و اساسى بايد براى تكامل و تربيت افراد مهيا ساخت. محيط اداره را با سپردن مشاغل حسّاس به اشخاص صحيح العمل و درستكار و جدّى و تشويق مردمان امين و طرد خيانتكاران مساعد نمود.
يكى از بزرگترين محيطها، بلكه اولين محيطى كه بشر در اين دنيا آن را مى بيند و آن را به منزله مدرسه ابتدايى يا اطاق اول زندگى او در عالم دنيا بايد شمرد «خانه» است كه مقدمه سعادت و زمينه نيكبختى و تعالى و ترقّى يا مايه بدبختى و انحطاط و فساد اخلاق، بيشتر از آنجا آغاز مى شود. چگونگى تربيت خانوادگى و احساسات و صفات و اخلاق و اعمال اولياى خانواده، ساير افراد را تحت تأثير قرار مى دهد. كه اگر مراحل بعدى مانند مدرسه و جامعه او را تغيير ندهد و عوض نكند، همان تربيت اوليه پدر و مادر كار خود را خواهد نمود.
پس يكى از بزرگترين وظايف كسانى كه علاقه مند به اصلاح و ترقى افراد خانواده خود هستند، مراقبت در اخلاق و رفتار آنها و وضع خانه و منزل است.
اولا: رفتار خود را طورى قرار دهند كه براى ساير افراد خانواده سرمشق نيكوكارى و حسن عمل باشند.
ثانياً: از گذاردن وسايل معاصى در دسترس اهل خانه، خوددارى كنند; زيرا با فراهم بودن وسيله، نگهدارى از فساد و رفتار ناروا دشوار مى شود.
ملحد گرسنه و خانه خالى و طعام *** عقل باور نكند كز رمضان انديشد
و در عوض وسايل تكميل قواى معنوى و ملكات فاضله را براى آنها فراهم سازند. معلوم است در خانه اى كه سفره شراب و بساط قمار انداخته مى شود، يا نقشه ظلم و ستم و قانون شكنى در آنجا طرح گردد، و در عوض تلاوت قرآن و تشكيل مجالس موعظه و درس اخلاق، صداى آلات طرب و موسيقى بلند كنند يا مجالس لهو يا ميهمانيهاى خانوادگى به وضعى كه اكنون در ميان بعض مردم بى غيرت شايع است برپا كنند، اخلاق افراد آن متناسب با همين وضعيت مى شود.
ثالثاً: اگر از كسان و بستگان خود رفتار زشت و گناهى ديدند آنها را نهى از منكر كنند و اعمال و اخلاق آنان را تحت نظر مستقيم خود بگيرند تا هم وظيفه شرعى و اخلاقى خويش را انجام داده و هم نيكبختى آنان را تأمين نمايند. خداوند متعال مى فرمايد:
«يا أيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا قُوا أنْفُسَكُمْ وَاَهْلِكُمْ ناراً وَقُودُهَا النّاسُ وَالْحِجارَةُ عَلَيْها مَلائِكَةٌ غِلاظٌ شِدادٌ لايَعْصُونَ اللهَ ما اَمَرَهُمْ وَيَفْعَلُونَ مايُؤْمَرُونَ».(1)
يعنى: «اى كسانى كه ايمان آورده ايد نگاه بداريد خودتان و كسان و فاميل خود را از آتشى كه هيزم آن مردم و سنگ است و فرشتگان غلاظ و شداد كه خدا را در فرمانى كه به آنها بدهد مخالفت نمى كنند و به فرمان او رفتار مى نمايند بر آن گماشته شده است».
و در سوره مريم در مدح اسماعيل صادق الوعد ـ كه يكى از پيغمبران است ـ مى فرمايد:
«وَكانَ يَأْمُرُ اَهْلَهُ بِالصَّلوةِ وَالزَّكوةِ».(2)
يعنى: «كسان و بستگان خود را امر به نماز و اداى زكات مى كرد».
در كتب احاديث روايت كرده اند كه از حضرت ابى عبدالله ـ عليه السّلام ـ از آيه «قُوا أنفُسَكُمْ» سؤال شد كه چگونه اهل خويش را نگاهدارى كنيم؟ فرمود: «آنها را امر به معروف و نهى از منكر نماييد».(3)
به موجب آيات كريمه و اخبار و روايات، يكى از تكاليف هر مسلمانى، اهتمام در حسن اخلاق و ادب و تربيت عائله است. مخصوصاً در اين عصر كه افكار و اخلاق به واسطه نزديكى ملل و اقوام به يكديگر دائماً در معرض تغيير و تحوّل است و با به كار بردن انواع وسايل براى تخريب مبانى مذهبى و اسلامى و تضعيف عقايد حقّه و تبديل احساسات و عواطف پاك مسلمانان و محو حيثيات و استقلال آنان از طرف بيگانگان اهتمام مى شود، و يگانه راه وصول به اين مقصود را آموزش و پرورش اطفال و جوانان شناخته اند، و مى كوشند كه وضع تعليم و تربيت را طورى قرار دهند كه ايمان به خدا و اعتماد به نفس و حسّ طرفدارى از حقّ، صراحت لهجه و شجاعت اخلاقى و عفت و پاكدامنى و پارسايى و پرهيزكارى كه از خصايص بارز مسلمانان است از آنها سلب و در عوض مردمانى نادان و ضعيف الاراده و سست عنصر و تنبل بار آورند تا به جاى علم و دانش و صنعت و اخلاق، محصول چندين سال مدرسه ديدن و دبستان و دبيرستان طىّ كردن براى آنها از دست دادن حسّ اعتماد به نفس و نادانى و ميخوارگى و شهوترانى و صفات پست ديگر و تحمل ظلم و ستم و قبول نوكرى و خدمتكارى اجانب گردد تا آنها را بر سر هر كارى گماردند در اطاعت اوامر دشمنان سعادت جامعه و مسلمانان و تضييع حقوق بيچارگان و ايجاد هرج و مرج و هزاران معايب ديگر، مهيا و آماده باشند.
بايد اولياى اطفال و خانواده ها پيش از پيش متوجه وضع معاشرتها و رفتار تمام كسان خود مخصوصاً فرزندانشان باشند و وضع اخلاقى و ايمانى و علمى آموزگاران و معلمين فرزندان خود را كاملا مورد دقت و اهميت قرار دهند و نگذارند پسران و دختران آنها فاسد و آلوده بار آيند و كارى نكنند كه به جاى آنكه فرزندان آنها صالح و امين و رشيد و دانشمند و خدمتگزار شوند، مردمانى خيانتكار، وطن فروش و نابكار از كار بيرون آيند.
منبع: سایت آیت الله صافی
کلیپ آموزش احکام - امربه معروف و نهی ازمنکر